Chúng ta cần giàu trước khi già

So với các nền kinh tế phát triển có quy mô lớn, năng suất lao động của Việt Nam bằng 15,4% của Mỹ; 19,1% của Pháp; 21,6% của Anh; 24,7% của Hàn Quốc; 26,3% của Nhật Bản và 59% của Trung Quốc.

So sánh năng suất lao động của Việt Nam với các nước cho thấy chúng ta đang phải đối mặt với thách thức rất lớn để có thể bắt kịp mức năng suất lao động của các nước trong khu vực và trên thế giới trong thời gian tới.

Đối với Việt Nam, cải thiện và thúc đẩy tăng năng suất lao động là vấn đề cốt lõi hiện nay, là con đường ngắn nhất để đưa nền kinh tế phát triển nhanh, bền vững, bắt kịp trình độ phát triển với các nước trong khu vực và trên thế giới.    

Trong khi đó, tốc độ tăng trưởng đang trên đà suy giảm. Trong kế hoạch phát triển 10 năm lần thứ nhất (1991- 2000) tốc độ tăng GDP bình quân là 7,56%; trong 10 năm thứ hai (2001-2010) tăng trưởng bình quân là 6,61%;  và trong 10 năm lần thứ 3 (2011-2020) đạt 6%; và hiện nay 3 năm đầu của 10 năm lần thứ tư dự kiến 5,6%.

Nếu muốn đạt mục tiêu nhiệm kỳ (2021-2015) trung bình 7% mà Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đã đặt ra, thì năm 2024 và 2025 phải đạt trung bình 9%/năm, một mốc rất cao mà nước ta chỉ có được một vài năm đầu thập kỷ 90 khi nền kinh tế bung ra sau Đổi mới.

Trong năm 2024, Nghị quyết của Quốc hội đề ra mục tiêu tăng trưởng là 6-6,5%. Một lãnh đạo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư giải thích, trước đây Chính phủ thường đặt mục tiêu, nhiệm vụ là giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô trước tiên sau đó mới đến các giải pháp khác. Trong năm 2024, Quốc hội đã quyết nghị ưu tiên tập trung thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trước nội dung ổn định kinh tế vĩ mô.

“Điều đó cho thấy quyết tâm của toàn hệ thống cũng như của Chính phủ về việc thúc đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng, phục hồi và bù đắp lại những hạn chế, giảm sút trước đây do tác động khách quan của đại dịch COVID-19 cũng như các tác động của kinh tế thế giới trong năm 2023”, ông nói.

Như vậy, với quyết tâm đề ra rất cao thì cũng sẽ rất khó để đạt mục tiêu tăng trưởng trong giai đoạn 5 năm như đã đề ra.

Tránh định mệnh “chưa giàu đã già”

Cách đây môt thời gian, Ngân hàng Thế giới đã đưa ra cảnh báo, Việt Nam đã trở thành một xã hội bắt đầu giai đoạn già hoá vào năm 2015 và dự báo sẽ già hóa vào năm 2035, đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất trên thế giới.

Tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động đã đạt đỉnh điểm vào năm 2014 và dự kiến sẽ giảm trong những thập kỷ tới dù cửa sổ cơ hội về nhân khẩu học sẽ tiếp tục mở cho đến năm 2042. Quá trình già hóa đã bắt đầu và được dự báo sẽ tăng tốc. Năm 2014, số người cao tuổi (65 tuổi trở lên) đạt 6,31 triệu người (6,7% dân số) và các dự báo theo kịch bản tỷ suất sinh trung bình cho thấy đến năm 2049, số người cao tuổi sẽ tăng mạnh lên 19,6 triệu người — tăng hơn gấp ba lần so với năm 2014 — và sẽ chiếm khoảng hơn 18% dân số.

Thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam chỉ bằng 40% mức trung bình toàn cầu và còn lâu mới bắt kịp các quốc gia so sánh có cùng khát vọng trong khu vực và đạt được mức cao hơn mức thu nhập trung bình vào năm 2035.

Điều đáng nói là định chế này dự báo rằng, nếu không có cải cách, tăng trưởng dài hạn sẽ chậm lại trong giai đoạn 2020–2050, giảm 0,9 điểm phần trăm so với mức tăng trưởng trong 15 năm vừa qua, chủ yếu là do sự già hóa của xã hội Việt Nam.

Trong báo cáo gửi tới Quốc hội vừa rồi, Chính phủ đã nêu về thách thức rất lớn: khả năng vượt qua bẫy thu nhập trung bình và bắt kịp về trình độ phát triển với thế giới, khu vực tiếp tục là thách thức lớn nếu không có sự đột phá mạnh mẽ. Tốc độ già hoá dân số nhanh, chênh lệch giàu-nghèo,… diễn biến khó lường, khó dự báo hơn.

Cách đây hơn 30 năm, Nghị quyết Đại hội VII của Đảng đã lần đầu tiên nêu nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Nguy cơ này đã được liên tiếp nêu lại trong các Nghị quyết Đại hội Đảng tiếp theo cho thấy tụt hậu vẫn đang đeo bám dù chúng ta đã đạt dân số vàng và tăng trưởng khá cao.

Vì vậy, với mục tiêu đầy hoài bão là trở thành một nước có thu nhập cao vào năm 2045, và với quỹ đạo nhân khẩu học hiện tại, Việt Nam phải đối mặt với những thách thức về chính sách “làm ngay bây giờ hoặc không bao giờ” để vượt qua “nguy cơ” đó, trước khi dân số già hóa mà chưa kịp giàu lên.

Hy vọng rằng bất kỳ chính sách nào đều phải được thiết kế để tránh nguy cơ tụt hậu đã được xác định trong suốt hơn 3 thập kỷ nay để đưa đất nước đến hùng cường, thịnh vượng.

Tư Giang

Chưa giàu đã giàNếu tìm hình ảnh khắc họa tình cảnh người lao động sau hai năm đại dịch, có lẽ không nơi nào phù hợp hơn trụ sở bảo hiểm xã hội (BHXH). Từ năm 2021 đến nay, những cơ quan này luôn túc trực hàng dài người lao động thức trắng đêm chờ lấy BHXH một lần.